İlk çağ döneminde bugünkü Gediz ve Küçük Menderes ırmakları arasında kalan bölgeye Lidya deniyordu. Bu bölgede doğudan batıya doğru üç ırmak akıyordu: Kalyos (Bakırçay), Hermos (Gediz) ve Kaystros (Küçük Menderes). Bölgenin güney sınırını Aydın ili oluşturuyordu. Bölgenin güneyinde bulunan son kent Tyrha (Tire) kentiydi. Batıda bulunan kent ise “Magnesia ad Sipylos (Manisa)” idi. Kuzey sınırını ise Temnos (Demirci dağ) ile Didymos (Murat dağı) dağları oluşturuyordu.
Son yıllarda bulunan Lice yazıtı ve Arkeolojik buluntulardan dolayı, Lidya’nın doğu sınırı Kütahya’nın güneyindeki Emet’e kadar uzatıldı. Bu noktalar bölgenin sınırlarını oluşturur. Lidya, güçlü bir krallık olduğu dönemlerde bu sınırlar Kızılırmak’a kadar dayanmıştı. Batıda ise Miletos dışında tüm İonia kentleri Lidya Krallığının sınırları içindeydi. Kroisos döneminde kuzey sınırı Marmara Denizi’ne, güneyde de Likya Bölgesine kadar uzandı.
İÖ 1195 yılında Hitit İmparatorluğu gibi Lidya Krallığı da ”Deniz Kavimleri” tarafından yıkıldı. Yıkılıştan sonra Thrak kökenli olduğu sanılan Heraklid ya da Tylonid hanedanı Sardes’te başa geçti.
Herodotos’a göre bu hanedan 22 kuşak boyunca 505 yıl Lidya’da saltanat sürdü. Yunanlılar bu hanedanlığı, Tanrı Herakles’e bağlayarak Herakleidler adını verdi. Lidyalılar ise bu hanedanlığa Tylonidler adını verdi.
Gyges ile başlayarak Mermnad hanedanlığı, İÖ 680-547 arasında hüküm sürdü. Gyges, Ardys, Alyattes ve Kroisos dönemlerinde Lidya Krallığı Ön Asya’nın en güçlü devletlerinden biri durumuna geldi. Bu dönemde başkent Sardes, antik dünyanın en güçlü ve en zengin kenti olarak ünlendi.
Lidyalıların Başkenti Neresidir?
Dönemin en büyük ve zengin kentlerinden biri olan Salihli yakınlarındaki Sardes (Sard)’dır.
Lidyalılar Neyi Bulmuştur?
Lidyalılar zaten var olan para sisteminin aracı olarak altın ve gümüşü tercih eden ilk uygarlıktır. Lidyalılar tarihte ilk madeni parayı icat edenlerdir. Lidyalılar tarafından paraya “sikke” deniliyordu. Para sistemi sayesinde ticaretleri çok hızlı gelişmiştir.
Lidya Krallığının Dönemleri
Kral Gyges Dönemi
Lidyalıların ilk kralı Giges’tir. Gyges döneminde Anadolulu, Kimmer boylarının saldırılarıyla karşı karşıya kaldı. Nitekim, İÖ 646/645’te güçlü yeni bir Kimmer saldırısı karşısında tutunamadı ve yapılan savaşta Gyges öldürüldü. Sardes yağmalandı ve yıkıldı.
Kral Ardys Dönemi
Gyges’ten sonra tahta çıkan oğlu Ardys döneminde üçüncü bir Kimmer saldırısıyla başkent Sardes yağmalandı ve yıkıma uğradı ( İÖ 639/638). Yerine geçen ve 12 yıl tahtta kalan oğlu Sadyattes, dengesiz kişiliğiyle Lidya Krallarının en silik olanıdır. Onun oğlu Alyattes, Lidya tarihinin en güçlü kralı olarak bilinir.
Kral Alyattes Dönemi
Alyattes de saltanatının ilk beş yılında Miletos ile savaştıysa da ele geçirilemeyeceğini anlayınca bir barış antlaşması yaptı. Daha sonra da Smyrna’nın (İzmir) üzerine yürüdü ve ele geçirdi. ( İÖ 600). Kolophon üzerine yürüyüp bu kenti topraklarına kattı. Alyattes, İÖ 6. yüzyılın başlarında kuzey komşusu Bitinya üzerine yürüdü ve Antandros yöresinde yerleşmiş olan Kimmerleri yenilgiye uğrattı (İÖ 595). Kapadokya Bölgesine kadar sürdü. Devletinin sınırlarını da Kızılırmak’a kadar genişletti. İÖ 612 yılında Lidyalılar Kızılırmak’ın doğusuna kadar sokulan Medlerle komşu oldular. Beş yıl süren Lidya-Med savaşı 28 Mayıs 585 yılında savaşa son verildi. Kızılırmak iki devlet arasında sınır kabul edildi. Bu kez Alyattes, Karya’ya bir sefer düzenledi. Savaşın sonucu hakkında bilgi yoktur. 57 yıl tahtta kalan Alyattes son yıllarını kendine bir mezar anıtı yaptırmakla geçirdi. Salihli yakınlarında Bintepeler olarak bilinen en görkemli tümülüs Alyattes’e aittir. Alyattes’ten sonra Lidya tahtına oğlu Kroisos çıktı.
Kroisos (Karun) Dönemi (İÖ 560)
Lidya’nın insanlık tarihine en büyük katkısı parayı icat etmiş olmasıdır. Başkent Sardes’in içinden geçen Paktalos Irmağı’nın alüvyonlarında doğal olarak bulunan altın-gümüş karışımı “elektrum” madeninden basılan ilk sikkelerin üzerinde Lidya Krallığının arması olan aslan başı bulunuyordu. İlk Lidya sikkeleri muhtemelen Alyattes döneminde basılmıştır. Sikke basımının daha iyi bir duruma gelmesi ve electrum yerine altın ve gümüşten ayrı olarak sikke basımı Kral Kroisos (Karun) zamanında ortaya çıkmıştır. Kroisos’un dünya tarihindeki en büyük ünü, zenginliğiyle ilgili söylencedir. Kroisos, doğu dünyasına ”Karun kadar zengin” deyimiyle girerek günümüzde de ününü sürdürür. Kroisos, üvey kardeşi Pantaleon ile yaptığı taht kavgasını sona erdirip Efes üzerine yürüdü. Kentin kuşatılması sırasında Tiran Pindaros’un Yunanistan’a sürülmesi üzerine barış yapıldı.
Kroisos, Kimmerlerin yakıp yıktığı, dünyanın 7 harikasından biri olan Artemis Tapınağının yeniden yapılması için parasal yardımda bulundu. Batı Anadolu’daki tüm yunan kentlerini yönetimi altında birleştirdi. Babası Alyattes’in yakıp yıktığı Symrna (İzmir) kentini onarttı ve buraya yerleşilmesini sağladı. İÖ 545 yılında Persler tarafından yıkılana kadar Symrna, Lidya Krallığının en önemli limanlarından biri haline geldi.
İÖ 546 yılında Pers ordusu, Sardes yakınlarına kadar sokuldu. Yapılan savaşta, Persler, Lidyalıları ağır bir yenilgiye uğrattılar. Lidya’nın başkenti Sardes’i ele geçirerek Lidya Krallığına son verdiler. Kroisos’da Perslere tutsak düştü. Lidya Krallığının ortadan kalkmasıyla Anadolu’da iki yüzyıla yakın sürecek Pers egemenliği başladı.
