Mayoz bölünme, eşeyli üremenin temelini oluşturur. 2n kromozomlu diploit hücrelerde (yumurta ana hücreleri ve sperm ana hücreleri gibi eşey ana hücrelerinde) görülen mayoz bölünme; eşeyli üreyen çok hücreli canlılarda sperm, yumurta, polen adı verilen üreme hücrelerini (eşey hücrelerini) oluşturur. Ayrıca çiçeksiz bitkilerde sporları oluşturur. Mayoz bölünme tür içi çeşitlilik oluşturur ve kalıtsal çeşitlilik sağlar.

Mayoz Bölünme ile ilgili detaylı bilgi için Mayoz Bölünmenin Özellikleri adlı yazımızı inceleyebilirsiniz.

İnterfaz

Bu evrede hücre bölünmeye hazırlanmış olur. Sadece 1 kez mayoz bölünmenin başında görülür. Metabolizma hızlıdır. İnterfaz evresinde görülen başlıca olaylar şunlardır:

– DNA kendini eşler (replikasyon) ve DNA miktarı 2 katına çıkmış olur. DNA’nın kendini eşlemesiyle biri anneden biri babadan gelen homolog kromozomlar oluşmuş olur.

– Protein sentezi gerçekleşir. (İğ ipliklerinin yapısına katılır.)

– ATP sentezi gerçekleşir.

– Organellerin sayıları ve etkinlikleri artar.

– Hücrenin yüzeyi ve hacmi artar.

Mayoz bölünme birbirini takip eden 2 bölünme ile gerçekleşir. Mayoz bölünme evreleri kısaca şöyledir.

Mayoz I

Mayoz 1’de amaç, homolog kromozomları birbirinden ayırarak kromozom sayısını yarıya indirmektir.

Profaz 1:

Mayoz bölünmenin adı ve özellikleri en iyi bilinmesi gereken evresidir. Çünkü gerçekleşen olaylar kalıtsal çeşitlilik ve tür içi çeşitlilik sağlar.

* Kromatin iplik kısalıp kalınlaşarak çift kromatitli homolog kromozomları oluşturur.

Homolog Kromozom: Biri anneden biri babadan gelen şekil ve büyüklük bakımından eş, karşılıklı bölgelerinde (lokuslarında) aynı karaktere etki eden genler bulunduran kromozomlardır. Gen dizilişleri genelde farklıdır (Ancak bazı zamanlar aynı da olabilir). Mayoz bölünme sırasında homolog kromozomlar arasında tetrat, sinaps ve crossing-over (parça değişimi) görülür.

Tetrat: Homolog kromozomlar karşı karşıya geldiğinde oluşan 4 kromatitli yapıdır.

Sinapsis: Homolog kromozomların birbirine değerek oluşturduğu sarmal yapıdır.

Parça Değişimi (Crossing Over): Sinapsis sırasında kardeş olmayan kromatitler arasında gen alış-verişi (parça değişimi) olur. Bu olaya krossing over denir. Böylece aynı türün bireyleri arasında farklı özelliklerin ortaya çıkması sağlanmış olur.

* İğ iplikleri, homolog kromozomları sentromerlerinden tutar.

* Çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.

Mayoz II

Mayoz 2’de amaç, kardeş kromatitleri birbirinden ayırarak tek kromatitli kromozomları oluşturmaktır. DNA miktarı böylece yarıya iner.

 

NOT 1: Mayoz bölünmenin evreleri İnterfaz, Mayoz I (Profaz I, Metafaz I, Anafaz I, Telofaz I) ve Mayoz II (Profaz II, Metafaz II, Anafaz II, Telofaz II) şeklindedir. Biz bunu şekil üzerinde kısaca göstererek anlatmaya çalışıyoruz. TEOG sınavına hazırlık kapsamında şekilleri bilmeniz ve yorumlamanız; ayrıca bunların öncelik ya da sonralık durumlarını bilmeniz ve ve sıralayabilmeniz yeterli olacaktır.

NOT 2: Şekillerin sıralamasını yaparken; MİTOZ bölünmedeki evreleri genel olarak iyi bilirseniz MAYOZ bölünmede de zorlanmazsınız. Sonra da bunların Mayoz 1 mi yosa Mayoz 2 mi olduğunu ayırt etmek için evredeki kromozomların homolog kromozom mu yoksa kardeş kromatit mi olduğunu ayırt edebilmeniz gerekir. Homolog kromozom (yani kromozom çifti ise, yani 4 kromatit bulunuyorsa) halindeyse Mayoz 1 evresidir; kardeş kromatit (yani 2 kromatit bulunuyorsa) ise Mayoz 2 evresidir.