ÜREME
Canlıların şekil ve fonksiyon bakımından kendilerine benzer bireyler oluşturmasına üreme denir. Canlıların üremesindeki amaç, türlerinin devamını sağlamaktır. Eşeysiz ve Eşeyli olmak üzere iki çeşit üreme vardır.
EŞEYSİZ ÜREME
Tek bir atadan yeni canlılar oluşmasına eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üreme ile oluşan bireylerin genetik yapısı, ata canlının genetik yapısıyla birebir aynıdır. Çünkü eşeysiz üremenin temeli mitoz bölünmeye dayalıdır. (sporla üreyen canlılar hariç.)
Eşeysiz Üreme Çeşitleri
1. Bölünme ile Üreme:
Bölünme olgunluğuna erişmiş bir hücrenin enine veya boyuna bölünmesiyle genetik yapısı aynı iki hücre oluşması şeklindeki üreme çeşididir.
Bölünerek üremenin görüldüğü canlılar: Bakteriler ve amip, paramesyum (terliksi hayvan), öglena (kamçılı hayvan) gibi tek hücreli canlılarda görülür.
2. Tomurcuklanma ile Üreme:
Tomurcuk şeklinde gelişen küçük çıkıntıların daha sonra ana canlıdan bağımsız hale gelerek yeni hücreler oluşturmasıdır. Oluşan yavru hücreler ana canlıya bağımlı olarak da yaşamlarını sürdürebilir.
Tomurcuklanma ile üremenin görüldüğü canlılar: Bira mayası, sünger, mercan, hidra, deniz anası
3. Vejetatif Üreme:
İleri yapılı bitkilerin üreme organı olmayan kök, gövde ve yaprak gibi kısımlarının ana bitkiyle aynı genetik yapıya sahip yeni bir bitki oluşturmasıdır.
Yüksek yapılı bir bitkinin kalıtsal özelliklerinin nesiller boyu değişikliğe uğraması istenmiyorsa vejetatif yolla çoğalması gerekir. Bu üreme çeşidinin adı yerel tarımda aşılama, kalem aşısı, göz aşısı veya budak yama denir.
Vejetatif üremenin görüldüğü canlılar: Soğan, patates, muz, asma, çilek.
4. Rejenerasyon (Yenilenme) ile Üreme:
Canlı organizmanın bazı doku ve hücrelerinin yenilenmesi ya da çeşitli nedenlerle yaralanan veya kopan vücut parçalarının yerine yenilerinin yapılabilme özelliğidir.
Rejenerasyon ile üreme, mitoz bölünme ile gelişmiş canlılarda eksilen kısmı tamamlamayı, ilkel yapılı canlılarda ise üremeyi sağlar.
Rejenerasyon ile üremenin görüldüğü canlılar:
Kertenkele kopan kuyruğu tamamlama, yengeç kopan çenesini tamamlama, karaciğer- eksik kısmı tamamlama
Toprak solucanı, yassı solucan (planarya), deniz yıldızı- üreme
5. Sporla Üreme:
Haploit(n) bir üreme hücresi olan sporlar, döllenme özelliğine sahip değildir; ancak her spor, başka bir hücre ile birleşmeden, tek başına yeni bir organizma oluşturabilir. Sporların dış yüzeyinde bulunan bir örtü ayesinde çevrenin olumsuz şartlarına karşı korunaklıdırlar. Uygun koşullarda düşen her spordan, haploit bir döl oluşur.
Sporla üremenin görüldüğü canlılar:
Eğrelti otu, karayosunu, atkuyruğu gibi çiçeksiz bitkilerde, mantarlarda ve su yosununda görülür.
EŞEYLİ ÜREME
Çok hücreli, gelişmiş canlılarda iki ataya ait farklı üreme hücrelerinin (gametlerin) birleşmesi yani döllenmesi sonucu yeni bireylerin oluşmasına eşeyli üreme denir. Eşey (üreme) hücreleri ile gerçekleşen üremedir. Eşeyli üreme sırasında genellikle iki ayrı olay gerçekleşir:
- Mayoz bölünme ile gametlerin oluşması
- Bu gametlerin birleşerek (döllenme) zigotları oluşturmasıdır.
Genellikle gelişmiş yapılı canlılarda görülür ve kalıtsal çeşitliliğe sebep olur.
